Zasiedlają wszystkie typy środowisk, począwszy od pól i łąk, których teren patrolują, po zwarte kompleksy leśne, jeziora lub stawy, z których wyławiają najlepsze okazy ryb, aż po aglomeracje miejskie gdzie na najwyższych budynkach wypatrują swą zdobycz. Mowa tu oczywiście o ptakach szponiastych.

Do najliczniejszych ptaków szponiastych Polski należy zaliczyć myszołowa (Buteo buteo), jastrzębia (Accipiter gentilis), krogulca (Accipiter nisus), błotniaka stawowego (Circus aeruginosus) i pustułkę (Falco tinnunculus). Pozostałe gatunki takie jak: bielik (Haliaeetus albicilla), rybołów (Pandion haliaetus), kania ruda (Milvus milvus), sokół wędrowny (Falco peregrinus) i orlik krzykliwy (Clanga pomarina) to gatunki bardzo nieliczne, występujące najczęściej tylko lokalnie. Poniżej przedstawiamy cztery gatunki, które występują lub występowały na terenie nadleśnictwa.

Bielik - to nasz największy ptak szponiasty. Wbrew powszechnemu przeświadczeniu - nie jest orłem, a orłanem, ponieważ ma nieopierzone nogi (skoki). Nazwa tego króla przestworzy wzięła się od jego jasno ubarwionych piór na szyi i białego ogona. Swoje gniazda buduje na starych rozgałęzionych drzewach, które są w stanie utrzymać ich ciężar - czasami gniazdo potrafi osiągnąć wagę … jednej tony!  Poluje na obszarach otwartych nad jeziorami, stawami. Jego głównym pokarmem są ryby i ptaki wodne, zimą także padlina.

Rybołów -  jest okazałym ptakiem szponiastym. Zasiedla stare lasy położone w pobliżu zbiorników wodnych. Niemal jedynym pokarmem rybołowa – jak sama nazwa wskazuje - są ryby, na które poluje wbijając się szponami w wodę i wychwytując tym sposobem pływające w niej ryby. Może w ten sposób zanurzyć się na głębokość 1m. Obliczono, że para rybołowów odchowująca dwójkę młodych przez cały sezon lęgowy zjada ok. 170kg ryb.

Sokół wędrowny - ptak mniej więcej wielkości wrony. Gniazduje najczęściej na terenach zurbanizowanych. Sokół poluje na ptaki, które chwyta w powietrzu; pikując (lecąc w dół) za ofiara osiąga prędkość nawet powyżej 300 km/h. W pewnym okresie gatunek praktycznie wymarł. Przyczyną tej sytuacji był stosowany w rolnictwie środek ochrony roślin DDT, który doprowadził do zaburzeń funkcjonowania gospodarki wapniowej, co wiązało się z tym, że skorupki jaj sokołów były bardzo cienkie i podczas wysiadywania pękały pod ciężarem samicy. W tej sytuacji sokolnicy zaczęli hodować sokoły wędrowne, opracowali metody intensywnej hodowli, a następnie przystąpili do reintrodukcji (sztucznego wprowadzania danego gatunku do jego naturalnych siedlisk), która jest prowadzona do dnia dzisiejszego.

Myszołów - najliczniejszy ptak szponiasty Polski; całkowita liczebność populacji ocenia się na około 52 - 65 tys. par (wg Komitetu Ochrony Orłów). Swoje gniazda budują na drzewach znajdujących się najczęściej na skraju lasu. Poluje przeważnie na terenach otwartych. Podstawową zdobyczą myszołowa są gryzonie. Chętnie, zwłaszcza zimą, zjada także padlinę.

Ptaki szponiaste są narażone na różnego typu zagrożenia. Głównie wynikają one z działalności człowieka i rozwoju technologii. Największym niebezpieczeństwem jest utrata stanowisk lęgowych poprzez likwidowanie nieużytków, oczek wodnych, zadrzewień śródpolnych i tworzenie wielkoobszarowych monokultur. Zagrożeniem są także zderzenia z napowietrznymi liniami energetycznymi i elektrowniami wiatrowymi. Zdarza się, że ptaki szponiaste są tępione przez hodowców gołębi, lub właścicieli stawów rybnych.

Aby utrzymać lub powiększyć liczebność populacji tych ptaków musimy stosować odpowiednie metody ochrony. Aktami prawnymi regulującymi te zagadnienia są Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.2014 Nr 92 poz. 880 z pózn.  zmianami) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. W celu ochrony tychże gatunków prowadzone są działania ochronne polegające m.in na: monitoringu stanu populacji poszczególnych gatunków, wyznaczaniu  stref ochronnych, budowie sztucznych gniazd oraz edukacji społeczeństwa.

Jedną z głównych metod czynnej ochrony ptaków szponiastych jest wyznaczanie dwóch rodzajów stref ochronnych, tj. strefy ochrony całorocznej, obejmującej obszar o promieniu od 100 do 200 m od gniazda oraz strefy ochrony okresowej, zajmującej przestrzeń o promieniu do 500 m od gniazda i obowiązującej (w zależności od gatunku) od 1 stycznia do 31 sierpnia.

Na obszarze stref obowiązują pewne zakazy związane z przebywaniem osób, dokonywaniem zmian stosunków wodnych, wznoszeniem obiektów, urządzeń i instalacji oraz wycinką drzew lub krzewów, a co za tym idzie pojawiają się także ograniczenia przy wykonywaniu prac z zakresu gospodarki leśnej.

Nadleśnictwo Sława Śląska, we współpracy z Gminą Kolsko oraz Gminą Sława, angażuję się w czynną ochronę ptaków, w tym szponiastych. W okresie od 2017 do 2022 roku będzie realizowany projekt pt. „Ochrona ptaków i siedlisk na obszarach Natura 2000 Pojezierze Sławskie i Żurawie Bagno Sławskie oraz ograniczenie antropopresji turystycznej na te obszary w Nadleśnictwie Sława Śląska” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Celem projektu jest wzmocnienie ochrony czynnej i biernej cennych gatunków i siedlisk poprzez takie działania jak m.in.: zabezpieczenie miejsc lęgowych ptaków, ograniczanie populacji drapieżników (głównie norki amerykańskiej), wywieszanie budek dla gągoła, sów, wyłożenie koszy lęgowych dla kaczek oraz budowa platform lęgowych dla bielika, rybołowa, kani rudej i czarnej, sokoła wędrownego oraz puchacza. Istotnym elementem projektu będzie również podjęcie działań zmierzających do ograniczenia negatywnych skutków antropopresji wywieranej przez turystów na cenne przyrodniczo obszary – w ramach tego działania wybudujemy ścieżki rowerowe oraz miejsca postojowe dla pojazdów silnikowych. Przedsięwzięcie to ma doprowadzić w efekcie do zwiększenia populacji ptaków szponiastych występujących na terenie Nadleśnictwa, gdyż stanowią część naszego krajobrazu, a którą należy się troszczyć w sposób wyjątkowy. 

Autor tekstu: Żaneta Wojcieszyk